ارزیابی معیارهای برگزاری رویدادهای تجاری با کمک GIS و AHP
ارزیابی معیارهای برگزاری رویدادهای تجاری با کمک GIS و AHP
علی رجب زاده
کارشناسی ارشد مهندسی عمران
مدیرعامل شرکت نمایشگاهی دکوپاژ
Email: decopazh.stallex@gmail.com
چکیده
امروزه برگزاری رویدادهای تجاری و مشارکت در آنها، مانند گذشته نیست و به مدد تکنولوژیهای مدرن و استفاده از دادههای صحیح و به روز، توسط مدیران به لحاظ زمانی و مکانی و سایر معیارهای تاثیرگذار سنجش میشوند. دسترسی به اطلاعات مهمی همچون فاصله مراکز تجاری و تولیدی و صنعتی مرتبط با رویداد، تعداد رویدادهای مشابه داخلی و خارجی، فاصله زمانی آنها، کیفیت برگزاری، جمعیت بازار هدف رویداد و… شاخصهای مهمی در تصمیم گیری مدیران است.
AHP یکی از روشهای ACDM تصمیم گیری چند معیاره است که میتواند با وزن دهی به معیارها اولویت آن را مشخص کند. اما نکته حائز اهمیت داشتن اطلاعات موثق و موثر برای سیستمهای تصمیم گیری است، که با کمک CIS (سیستم اطلاعات مکانی) و تشکیل پایگاه داده DBMS میتوان اطلاعات را طبقه بندی و به صورت لایهای مورد استفاده قرار دهد.
استفاده از ابزارهای جدیدی مانند MCDM و GIS از یک سو میتواند به توسعه تجارت و صادرات کشور یاری رساند و از سوی دیگر میتواند از موازی کاری و حتی صدمات رویدادهای تکراری بکاهد و راهی به سمت تعالی صنعت نمایشگاهی باشد.
کلمات کلیدی: EVENT، MCDM، GIS، AHP، DBMS، رویدادهای تجاری
۱- مقدمه
در سالهای اخیر مشاهده شده است که برخی از صاحبان صنایع ایرانی که در رویدادهای داخلی و خارجی مشارکت کردهاند، به اهداف مورد نظر در زمینه مشارکت (صادرات، راههای ارسال کالا، بازاریابی و …) دست نیافتهاند. یکی از دلایل این امر را میتوان در نبود دادههای قابل استناد و اطلاعات نسبت به نمایشگاههای داخلی و جهانی دانست. از این نظر، بررسی هدفمند و طبقه بندی شده رویدادهای تجاری جهت حضور موثر فعالان تجاری و تولیدکنندگان داخلی از اهمیت زیادی برخوردار است. در واقع برای تصمیم گیری صحیح مدیران باید اطلاعات طبقه بندی شده و معیارهای درست وجود داشته باشد تا بتوان با انتخاب بهترین رویدادهای داخلی و خارجی، چه از منظر مشارکت کننده و چه از منظر مدیران نمایشگاهی، به توسعه تجارت و صادرات یاری رساند.
نخستین گام برای رسیدن به نتیجه مطلوب، ایجاد یک بانک اطلاعاتی کامل (DBMS) با کمک GIS است که خروجی آن، رویدادهای تجاری با مشخصاتی همچون زمان و مکان برگزاری، سطح مشارکت بین المللی، بررسی زیر ساختهای شهری، نزدیکی بازارهای هدف و… است. GIS یکی از مهمترین ابزارهای دنیای امروز است که در تمام علوم و رشتهها کاربرد دارد. در GIS دادهها به صورت زمانی، مکانی و نیز ویژگی های داده مدنظر هستند. به عنوان مثال، در بانک DBMS یک رویداد، هم مکان هم زمان و هم ویژگیهایی از قبیل نوع کشور یا منطقه، روشها و سطح دسترسی به نمایشگاه، و مواردی از این دست بایگانی می شوند و اگر خروجی گرافیکی هم مورد نیاز باشد، هر یک از این دادهها روی یک لایه ذخیره و نمایش داده میشوند. در مرحله بعد، نوبت به دسته بندی و رتبه بندی این رویدادها و تصمیمگیری درباره آنها می رسد که در این زمینه، الگوریتم های MCDM میتواند راهگشا باشد.
۲- سیستم اطلاعات مکانی (GIS)
جی آی اس (Geographic information system) سیستمی است که با بهرهگیری از آن، کلیه اطلاعات جمعآوری شده به صورت لایه لایه تهیه شده و پس از تفیک و کنترل دادهها کلیه اطلاعات توصیفی و مکانی مورد نیاز وارد سیستم میشود.
بدین وسیله علاوه بر دسترسی صحیح و سریع به دادههای موردنیاز در یک حجم وسیع، امکان ارائه و به تصویرکشیدن اطلاعات مکانی و موضوعی در قالب نقشه، جدول و نمودار، ویرایش و بهنگام نمودن دادهها و نیز امکان استفاده از دادههای موجود در جهت اهداف مختلف و براساس نیازهای گوناگون کاربران فراهم میگردد.
در حال حاضر از این سیستمها بسته به نیازهای هر منطقه یا کشور در بخشهای مختلف (مانند مطالعات زیستمحیطی، برنامهریزی شهری و شهرداری، خدمات ایمنی شهری، مدیریت حمل و نقل و ترافیک شهری، تهیه نقشههای پایه، مدیریت کاربری اراضی، خدمات بانکی، خدمات پستی، مطالعات جمعیتی و مدیریت تأسیسات شهری مثل برق، آب،گاز، و..) استفاده میشود و با گذشت زمان و توسعه سیستمها، کاربرد جیآیاس به کلیه بخشهای مرتبط با زمین گسترش یافته است.
اولین نمونه از یک جیآیاس ملّی، جیآیاس کانادا است که از اواخر۱۹۶۰ به این طرف به صورت پیوسته مورد استفاده قرار گرفته است.
در ایران، اولین مرکزی که به طور رسمی استفاده از سیستم اطلاعات مکانی را در کشور آغاز کرد سازمان نقشهبرداری کشور بود که در سال ۱۳۶۹ براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی، عهدهدار طرح به کارگیری این سیستم شد. فعالیتهای اجرایی پروژه ایجاد سیستم اطلاعات مکانی در وزارت صنایع و معادن، از فروردین ۱۳۷۱ آغاز گردید و هماکنون از این سیستم به طور گسترده در ارتباط با فعالیتهای آن استفاده میگردد.
بطور اجمال قابلیتهای جیآیاس نسبت به سیستمهای اطلاعاتی مشابه را میتوان به شرح زیر بیان داشت:
- قابلیت جمعآوری، ذخیره، بازیابی و تجزیه و تحلیل اطلاعات با حجم زیاد؛
- قابلیت برقراری ارتباط بین اطلاعات مکانی (نقشه) و اطلاعات غیرمکانی(جداول اطلاعاتی) و ایجاد امکانات تجزیه و تحلیل اطلاعات مکانی با استفاده از اطلاعات غیرمکانی و بالعکس؛
- توانایی انجام طیف وسیعی از تحلیلها مانند: روی هم قراردادن لایهها، پیداکردن اشیای مختلف با استفاده از خاصیت نزدیکی آنها به یک شیء خاص، شبیهسازی، محاسبه تعداد دفعات وقوع یک حادثه در فاصله مشخص از نقطه یا نقاط معین، و …؛
- داشتن دقت، کارآیی، سرعت عمل زیاد و سهولت در بهنگامسازی دادهها؛
- توانایی انجام محاسبات آماری مانند محاسبه مساحت و محیط پدیدههای مشخص شده؛
- قابلیت ردیابی و بررسی تغییرات مکانهای جغرافیایی در طول زمان؛
- قابلیت استفاده برای مکانیابی پروژههای مختلف
۳- تصمیمگیری چندمعیاره [۱] (MCDM)
تصمیمگیری[۲] در واقع طریقه عمل در مسیری خاص به صورت آگاهانه جهت نیل به اهداف و مطلوب تعریف شده است تا بدین طریق گزینهای مناسب در میان انواع گزینهها انتخاب شوند.
در بسیاری از موارد نتیجهی تصمیمگیریها وقتی مطلوب و مورد رضایت تصمیمگیرنده است که تصمیم براساس چندین معیار بررسی و تجزیه و تحلیل شده باشد. در دهههای اخیر، توجه محققین معطوف به نمونههای چندمعیاره برای تصمیمگیریهای پیچیده گردیده است. در این تصمیمگیریها به جای استفاده از یک معیار سنجش از چندین معیار استفاده میگردد.
روش تصمیمگیری چندمعیاره شامل یک سری از تکنیکها (از جمله وزنها یا تحلیلهای همگرایی) است که اجازه میدهد طیفی از معیارهای وابسته به یک مبحث امتیازدهی و وزندهی شده و سپس رتبهبندی شوند. تکنیکهای تجزیه و تحلیل چندمعیاره، ابزارهای شناخته شدهی پشتیبان تصمیمگیری هستند که در ارتباط با تصمیمگیری در مسائل پیچیده، که جنبه فناوری شده، اقتصادی، محیطی و اجتماعی میباید در نظر گرفته شوند، استفاده میشوند.
۴- فرآیند تحلیل سلسلهمراتبی(AHP)
فرآیند تحلیل سلسلهمراتبی یکی از روشهای تصمیمگیری چندشاخصه است که به منظور وزندهی و اولویتبندی شاخصها و تصمیمگیری و انتخاب یک گزینه از میان گزینههای متعدد تصمیم، با توجه به شاخصهایی که تصمیمگیرنده تعیین میکند، به کار میرود. روش AHP روشی است که میتواند معیارهای کیفی یک مساله تصمیم را به صورت کمّی درآورد. فرآیند تحلیل سلسلهمراتبی یا بطور اختصار AHP، روشی است برای تبدیل ارزیابیهای ذهنی اهمیتهای نسبی به مجموعهای از وزنها. این روش، یکی از جامعترین سیستمهای طراحی شده برای تصمیمگیری با معیارهای چندگانه است، زیرا این تکنیک امکان فرموله کردن مسأله را به صورت سلسلهمراتبی فراهم میکند و همچنین امکان در نظر گرفتن معیارهای مختلف کمّی و کیفی را در مسأله دارد. این فرایند گزینههای مختلف را در تصمیمگیری دخالت داده و امکان تحلیل حساسیت روی معیارها و زیرمعیارها را دارد. از دلایل موفق بودن روش AHP و کاربرد گسترده آن در عمل میتوان به سادگی نسبی، درک آسان و منطقی بودن این روش اشاره نمود. مزیت جانبی روش AHPدر کاربرد این روش برای تصمیمگیریهای گروهی است که در آن گروهی از تصمیمگیرندگان وجود دارند.
۵- روش تحقیق
برای رسیدن به یک الگوریتم مناسب جهت مدیریت برگزاری رویدادهای تجاری باید موارد ذیل را متناسب با موقعیت مکانی منطقه مورد مطالعه، در نظر داشت. ضمن اینکه برای ایجاد یک پایگاه داده قابل اعتماد مبتنی بر GIS و در پی آن تصمیم گیری صحیح در برنامه ریزی رویدادهای تجاری دقت جمعآوری دادههای مرتبط بسیار حائز اهمیت است.
۵ – ۱ – مطالعه پارامترهای برگزاری رویدادهای تجاری
مواردی که باید برای ایجاد یک پایگاه داده GIS بررسی شود:
۱- موقعیت مکانی نسبت به بازارهای داخلی و خارجی
۲- ویژگیهای اقتصادی منطقه و بازارهای منظقه ای
۳- جمعیت منطقه هدف
۴- بررسی زیرساختهای شهری از قبیل فرودگاه ، هتل و حمل ،نقل شهری و…
۵- سابقه برگزاری آن رویداد در گذشته
۶- بررسی رویدادهای مشابه در داخل و خارج از کشور و فاصله زمانی آنها
۷- بررسی وضعیت صنفی نسبت به بازارهای داخلی و خارجی
۸- بررسی زیر ساختهای مرکز نمایشگاهی
۹- فاصله مراکز تجاری و تولیدی و صنعتی مرتبط با رویداد
۶- گردآوری و آمادهسازی داده
هدف اصلی در این مرحله، گردآوری لایههای اطلاعاتی پایه جهت قرار گرفتن در پایگاه داده میباشد. با توجه به اینکه هدف از این پایگاه، بهرهمندی از آنالیزهای GIS در مدیریت نمایشگاهی است، لذا لایههای اطلاعاتی موجود در این پایگاه نیز باید از استانداردها و خصوصیات تعریف شده برای اقسام لایهها در محیط GIS برخوردار باشند. بدین ترتیب پس از گردآوری لایههای اطلاعاتی مورد نظر، به تصحیح و آمادهسازی آنها برای ورود به بانک اطلاعات در محیط GIS پرداخته شد. در مرحله بعدی، با توجه به شناخت اطلاعات مکانی و توصیفی، اقدام به آمادهسازی دادهها برای ورود به محیط GIS گردید. نقشههای موجود در محیط نرمافزاری اتوکد[۳]، با فرمت اطلاعاتی (DWG) به فرمت مخصوص (shp) در محیط ArcGISتبدیل شدند و اطلاعات توصیفی مربوطه در قالب جداول توصیفی به دادههای مکانی (نقشهها) اضافه گردیدند.
۷- طراحی پایگاه اطلاعاتی
پایگاه اطلاعات مکانی، با استفاده از قابلیتهای ArcGIS10، در فرمت Geodatabase پیاده سازی شده است. در این مرحله با توجه به مدل دادهای تهیه شده، اطلاعات گردآوری شده به ساختار مورد نظر تبدیل و خطاهای موجود در آنها برطرف گردید. با توجه به قابلیتهای مدل Geodatabase و امکان تعریف روابط[۴] و ساختار هندسی[۵] در قالب کلاسهای مستقل در این محیط، عملیات ویرایش و آمادهسازی دادهها با سرعت و دقت بیشتری انجام گرفت.
۸- تلفیق روش تصمیمگیری چندمعیاره (MCDM) و سیستم اطلاعات مکانی (GIS)
روش تصمیمگیری چندمعیاره بر فرآیند ارزشگذاری گزینههایی که به وسیله چند معیار ارزیابی شدهاند، دلالت دارد. تصمیمگیری چندمعیاره به دو دسته تقسیم میشود: تصمیمگیری چندصفتی[۶] و تصمیمگیری چندهدفی[۷]. در صورتی که مسأله مورد ارزیابی، مجموعهی محدودی از گزینهها براساس وزنهای مربوط به ویژگیهای آن گزینهها باشد، این مسأله یک تصمیمگیری چندصفتی است. تصمیمگیری چندهدفه به انتخاب بهترین گزینهها بر اساس یک سری اهداف کم و بیش ناسازگار سروکار دارد (فوا و مینوا[۸]، ۲۰۱۰). مدلهای تصمیمگیری چندهدفه به منظور طراحی به کار گرفته میشوند، در حالی که مدلهای تصمیمگیری چندصفتی به منظور انتخاب گزینه برتر استفاده میگردند.
در تحلیل تصمیم چندمعیاری، توجه به دو نکته از اهمیت کلیدی برخوردار است: ۱- قابلیتهای GIS در اکتساب، ذخیرهسازی، بازیابی، پردازش و تحلیل دادهها ۲- قابلیتهای MCDM در یکپارچهسازی دادههای مکانی و اولویتهای تصمیمگیر در قالب ارزشهای تکبعدی از تصمیمات جایگزین.
۹- انتخاب معیارهای ارزیابی
معیارهای تصمیمگیری در این پژوهش براساس روش دلفی، مبانی نظری، مصاحبه با کارشناسان و تجربیات گذشته مد نظر بوده است. جهت ارزیابی گزینههای تصمیمگیری، هر معیار به صورت یک لایه نقشه، تحت عنوان نقشه معیار در پایگاه دادههای مبتنی بر GIS آماده میشود که میتوان بر روی هر لایه به صورت جداگانه بررسی انجام داد. به عنوان مثال یک لایه نقشه میتواند فاصله مکانی محل برگزاری رویداد با مراکز صنعتی و تولیدی مربوط به آن رویداد باشد. در این پژوهش معیارهای ۸گانه بند ۵-۱ پیشنهاد میشود.
۱۰- مقایسه زوجی و محاسبه وزن
در فرآیند تحلیل سلسلهمراتبی عناصر هر سطح نسبت به عناصر مربوطه خود در سطح بالاتر به صورت زوجی مقایسه شده وزن آنها محاسبه میگردد. این وزنها را وزن نسبی مینامند. سپس با تلفیق وزنهای نسبی، وزن نهایی هر گزینه مشخص میگردد که آن را وزن مطلق مینامیم. کلیه مقایسهها در فرآیند سلسلهمراتبی به صورت زوجی انجام میگیرد. در این مقایسهها تصمیمگیرندگان از قضاوتهای شفاهی استفاده خواهند کرد.
مقایسه وزندهی به عناصر در یک ماتریس K*K ثبت میشود. مقایسه زوجی به صورت ارزشگذاری عنصر سطر نسبت به عنصر ستون صورت میگیرد و برای ارزشگذاری نیز معمولاً از یک مقیاس فاصلهای از یک تا نُه استفاده میشود. هر چه مقدار ارزش داده شده، بیشتر باشد نشان دهندهی اهمیت و ارجحیت بیشتر عنصر سطری به عنصر ستونی است. به طوری که ارزش نُه بیانگر کاملاً مرجح یا کاملاً مهمتر و ارزش یک بیانگر با ارجحیت و اهمیت یکسان است (جدول۱). لازم به ذکر است که ماتریس مقایسه زوجی یک ماتریس معکوس است بدین معنی که اگر ارزش مقایسهای عنصر سطری a نسبت به عنصر ستونی b، معادل نُه باشد ارزش مقایسهای عنصر سطری b نسبت به عنصر ستونی a برابر ۹÷۱ خواهد بود. این قضاوتها توسط ساعتی به مقادیر کمّی بین یک تا نُه تبدیل شدهاند که در جدول ۱ مشخص گردیدهاند.
جدول ۱- مقادیر ترجیحات برای مقایسات زوجی
ترجیحات (قضاوت شفاهی) | مقدار عددی | |
کاملا مرجح یا کاملاً مهمتر یا کاملا ًمطلوبتر | Extremely Prefered | ۹ |
ترجیح یا اهمیت با مطلوبیت خیلی قوی | VeryStrongly Prefered | ۷ |
ترجیح یا اهمیت با مطلوبیت قوی | Strongly Prefered | ۵ |
کمی مرجح یا کمی مهمتر یا کمی مطلوبتر | Moderately Prefered | ۳ |
ترجیح یا اهمیت با مطلوبیت یکسان | Equally Prefered | ۱ |
ترجیحات بین فواصل فوق | ۸ و ۶ و ۴ و ۲ |
۱۱- محاسبه نرخ ناسازگاری
نرخ ناسازگاری مکانیزمی است که به وسیله آن اعتبار پاسخ پرسش شوندگان به ماتریسهای مقایسهای مورد سنجش قرار میگیرد. این مکانیزم معین میکند که پاسخ پرسش شوندگان به مقایسه زیرمعیارها با جایگزینها چه اندازه اعتبار منطقی دارد. محاسبه نرخ ناسازگاری طی شش مرحله انجام خواهد گرفت. این مراحل شامل بردار مجموعه وزنی، بردار ناسازگاری، میانگین بردار ناسازگاری، شاخص ناسازگاری، شاخص ناسازگاری تصادفی و نرخ ناسازگاری میباشد. برای کوتاه کردن مسیر، عملیات محاسبه مربوط به بردار مجموعه وزنی، بردار ناسازگاری و میانگین بردار ناسازگاری با یک عملیات انجام میشود.
با توجه به اینکه ماتریس مقایسه زوجی معلوم است و بردار اولویت محاسبه شده است، مجهول این رابطه، بردار بیشترین مقادیر ویژه است که در این مرحله محاسبه میشود. از طرفی max نهایی با میانگینگیری از مقادیر بردار زیر محاسبه میشود.
محاسبه شاخص ناسازگاری ماترس تصادفی
مقادیر شاخص ناسازگاری را برای ماتریسهایی که اعداد آنها کاملاً تصادفی اختیار شده باشند، محاسبه کردهاند و آنرا شاخـص ناسازگاری ماتریس تصـادفی[۹] نام نهادهاند که با توجه به جـدول ۲ بدست میآید.
جدول ۲- شاخص ناسازگاری ماتریس تصادفی
۱۰ | ۹ | ۸ | ۷ | ۶ | ۵ | ۴ | ۳ | ۲ | ۱ | تعداد معیار |
۴۵/۱ | ۴۵/۱ | ۴۱/۱ | ۳۲/۱ | ۲۴/۱ | ۱۲/۱ | ۹/۰ | ۵۸/۰ | ۰ | ۰ | I.I.R |
محاسبه نرخ ناسازگاری
برای هر ماتریس، حاصل تقسیم شاخص ناسازگاری بر شاخص ناسازگاری ماتریس تصادفی هم بُعدش معیار مناسبی برای قضاوت در مورد ناسازگاری میباشد که آن را نرخ ناسازگاری مینامیم.
میزان قابل قبول ناسازگاری یک ماتریس یا سیستم، بستگی به تصمیمگیرنده دارد، اما ساعتی، عدد ۱/۰ را به عنوان حد قابل قبول ارائه مینماید و معتقد است چنانچه میزان ناسازگاری بیشتر از ۱/۰ باشد، بهتر است در قضاوتها تجدید نظر گردد.
۱۴- پیشنهادات
میتوان جهت اطمینان از عملکرد روش AHP برای ارزیابی معیارهای برگزاری رویداد، از دیگر روشهای تصمیم گیری چند معیاره مانند روشهای ANP و یا AHP فازی نیز استفاده کرد. سیستم GIS باقابلیت جمعآوری دادههای مکانی و توصیفی، ذخیرهسازی، تغییر و تحول، تحلیل، مدلسازی و نمایش اطلاعات مکانی به همراه اطلاعات غیرمکانی میتواند بهعنوان علم و فنآوری بهینه در جهت ساماندهی و تحلیل رویدادهای نمایشگاهی کشور در اخذ تصمیمات سریع و درعینحال صحیح در مدیریت رویدادها مورد استفاده قرار گیرد.
۱۵- منابع
۱- پور کمال، محمد (۱۳۷۷)؛ مقدمهای بر شناخت کاداستر و کاربردهای آن، تهران: مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران.
۲- فرج زاده، منوچهر و هوشنگ سرور (۱۳۸۱)؛ مدیریت و مکان یابی مراکز آموزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شمارهی ۶۷، صص ۸۰-۹۰٫
۳- حبیبی، کیومرث؛ محمدجواد، کوهساری. ۱۳۸۶٫ تهیه مدلی یکپارچه به وسیله تلفیق روش تصمیمگیری چندمعیاره با GIS بهمنظور حل مسائل تصمیمگیری شهرسازی (نمونه موردی: انتخاب سایت بهینه برای استقرار تجهیزات جدید شهری)، همایش ژئوماتیک ۸۶٫
۴- فلاحی، علیرضا(۱۳۸۳) توسعه پایدار و بازسازی پایدار، مجموعه مقالات کارگاه تخصصی تدوین منشور پادایم، وزارت مسکن وشهرسازی و معماری.
۵- Eriksson, G., 2005. A New Multi-dimensional Information System Introduced in Sweden. FIG Working Week 2005 and GSDI-8, Cairo, Egypt. April 16-21, 13 pp.
۶- فرهادیان، امیر و ناجی میدانی، علی اکبر و هاروتیانیان، هاروتیان (۱۳۹۱) تحلیل روابط بین شناسایی بافت فرسوده و شاخصهای توسعه پایدار شهری.
۷- Hassan, M., & Rahman, A. (2011). Unique identifier for 3D cadastre objects registration. The 2nd international workshop on 3D cadastres, Delft, the Netherlands.
[۱]- Multi Criteria Decision Making
[۲] -Decision making
[۳] – AutoCAD
[۴] – Relationships
[۵] – Topology
[۶] – Multi attribute Decision Making
[۷] – Multi objective Decision Making
[۸] – Phua & Minowa
[۹]– Inconsistency Index Of Random Matrix= I.I.R